Tìðinda RSS Feed

Nývald í nevnd Føroya Lærarafelags

26.04.2017

Eg vil her takka fyri tann framúr góða stuðul, eg fekk til nevndarvalið á aðalfundi felagsins. Tað er við stórum áhuga, ágrýtni og við ynski um at betra arbeiðsviðurskiftini hjá lærarum, at eg valdi at stilla upp til nevdarval í ár.
Næmingatalið í einstøku flokkunum er høgt, alt fleiri næmingar verða tilmeldaðir á Sernámi, samstundis sum undirvísingartímatalið hjá lærarum er hækkað. Millum annað hetta eru orsøkir til, at lærarar merkja eina vaksandi arbeiðsbyrðu. Harafturat verður ynskt, eitt nú frá SSP og AKT, at lærarar leggja stóran dent á trivnaðin hjá næmingunum og sostatt brúka orku og tíð til ymisk tiltøk fyri at røkka hesum málum.

Tað er eingin ivi um, at um næmingurin skal mennast, má hann trívast. Sjáldan verður hugsað um, at hetta er eisini galdandi fyri læraran. Skal lærarin megna at skapa trivnað hjá næmingunum, samstundis sum undirvísingin skal verða lagað til ymsu næmingarnar, krevst tíð. Tíð til fyrireiking, tíð til tiltøk saman við næmingunum og tíð til eitt nú nógv skerdu setursskúlarnar.

Tað tykist mær, sum MMR hevur eitt vaksandi ynski um, hvat vit lærarar skulu náa í okkara arbeiði, samstundis sum tíðin til økta arbeiðið ikki fylgir við. Tað er ein sannroynd, at fyri at liva upp til kravið um næmingalagaða undirvísing, krevst tíð. Trivnaðartiltøk saman við næmingum taka tíð. Skriv til BVT og Sernám taka tíð. Foreldasamstarv tekur tíð. Toymisarbeiði tekur tíð. Tað er, tá ið tíðin gerst ov knøpp, og vit lærarar merkja, at vit ikki náa tað, sum vit skulu, at tað gongur út yvir okkara trivnað í arbeiðinum.

MMR stendur ikki einsamalt við ynskinum um, at næmingarnir klára seg væl, bæði fakliga og sosialt. Tað er ein sannroynd, at lærarar gera eitt megnar arbeiði fyri at náa júst hesum. Tað er kenslan av, at arbeiðið er týdningarmikið og innihaldsríkt, sum skapar okkara trivnað og gevur okkum arbeiðsgleði.

Tá ið tíðin verður skerd, ella tá ið arbeiðsuppgávurnar verða øktar, sum skulu náast innan somu tíð, verða vit sett í ta støðu, at vit mugu raðfesta – ella velja ímillum – týdningarmiklar arbeiðsuppgávur. Tá ið lærarar hava kensluna av, at tíðin er ov stutt til at náa týdningarmestu uppgávurnar, hevur hetta negativa ávirkan á trivnaðin hjá lærarunum. Tí hevur tað alstóran týdning fyri at røkka fakliga og sosiala trivnaðin hjá næmingunum, at tað í stóran mun verður hugsað um, og at dentur lagdur á trivnaðin og arbeiðsumstøðurnar hjá lærarunum.

Tað er við vón um at hava positiva ávirkan á læraraarbeiðið, at eg eri farin til verka í nevnd felagsins.

Mynd: Ólavur Frederiksen

At lurta, virða og motivera

03.05.2017

Í viðtøkum Føroya Lærarafelags stendur millum annað, at “Endamál Føroya Lærarafelags er at røkja starvsligu, lønarligu og uppalingarligu áhugamálini hjá fólkaskúlalærarum í Føroyum, at styrkja og stimbra samanhaldið, at arbeiða fyri menning fólkaskúlans....”

Føroya Lærarafelag hevur, sum stendur skrivað, endamál at røkja starvsligu áhugamálunum hjá lærarunum. Sjálvsagt uppliva vit til tíðir trupulleikar og trupul tíðarskeið. Men sær lærarin, at okkurt verður gjørt við trupulleikan, varðveitir lærarin neistan og motivatiónina.

Hvør einstakur lærari eigur at verða hoyrdur og virdur, samstundis sum hann fær álit og viðurkenning, tá ið tað krevst. Tað er motiverandi fyri læraran. Og tað er nakað, ið næmingar og starvsfelagir merkja jaligt.

Lærarar skulu ikki at góðtaka at fáa ov nógva ábyrgd uttan at fáa løn og ávirkan. Tað vildi eingin annar fakbólkur í okkara parti av heiminum góðtikið.

Føroya Lærarafelag fer altíð at arbeiða fyri at tryggja, at myndugleikar og leiðslur halda og virða starvsliga partin.
Eisini mugu vit ásanna, at leiðslur til tíðir heldur ikki hava tað lætt í mun til játtan og annað. Men eitt minsta krav er, at virðingin og tónin er góður og tveyvegis millum leiðslu og lærara.

Menna og betra próvtøkuháttin
Í viðtøkuni oman fyri stendur eisini, at eitt endamál er “....at arbeiða fyri menning fólkaskúlans”. Eitt breitt endamál, sum øll kunnu taka undir við. Í hesum sambandi havi eg hug at venda mær til próvtøkuhættirnir í teimum smærru lærugreinunum, sum vanliga eru 2 tímar um vikuna.
Ein háttur at menna hendan partin í fólkaskúlanum, er, eftir mínum tykki, at broyta próvtøkuháttin í hesum lærugreinunum.

Í teimum størru lærugreinunum nýta flestu skúlarnir synopsupróvtøku, har næmingurin í ávísan mun sleppur at velja eitt sjálvvalt evni. Hetta er gongda leiðin fram eisini í teimum smærru lærugreinumum, bæði tí tað tykist motiverandi fyri næmingar á øllum fakligum støði, og at miðnámsskúlar og hægri lærustovnar ganga hesa leið í flestu lærugreinunum.

Nýggja lærugeinin, samfelagsfrøði, fer væntandi at hava ein próvtøkuhátt, sum er býttur í tveir partar: Eitt sjálvvalt evni (undir yvirskipaðu økjunum politikki, búskapi ella sosiologi), har næmingurin skrivar eina lítla framløguætlan og leggur síðan fram um evnið í nakrar minuttir. Seinni parturin er at fáa spurning/ar úr kendum tilfari, sum hann hevur fyrireikað í skúlatíðini og heima.

Hetta er gongda leiðin í smærru lærugreinunum í 9. flokki, tí hetta er nútíðarhóskandi og motiverandi – eisini fyri læraran.

Fleiri tímar til serøki

10.05.2017

Fleiri eftirútbúgvingar hava verið tey árini, ið eg havi virkað sum lærari. Hetta hevur við sær, at skúlarnir sum frá líður hava lærarar, ið hava serliga vitan innan ymisk øki. Hesi eru sum oftast ein partur av førleikastovuni, ið allir skúlar eru knýttir at, um teir ikki hava eina á skúlanum. Hetta merkir, at vit eru vorðin betri til at fáa eyga á teir næmingar, ið hava okkurt serligt fyri neyðini og at leggja undirvísingina soleiðis til rættis, at hesir og aðrir næmingar fáa sum mest burturúr.

Eins og undanfarin ár hava skúlarnir brúkt tíð til at ráðleggja og ráðføra og skriva til Sernám. Sóknast hevur verið eftir svari, men illa hevur gingist. So berast tíðindi, at Sernám hevur fingið nýggjan fyribilsstjóra, sum skal virka fram til summarfrítíðina. Kanska er tíðin komin, at man fer at hyggja at allari skipanini.

Eitt hugskot kundi verið, at man gav førleikastovunum nakrar av tímunum, ið liggja í Sernámi í verandi løtu. Førleikastovan hevur fingurin á pulsinum, men ikki nøktandi tímajáttan. Sami trupulleiki er í allari tímajáttani, ið kemur frá Sernámi. Serøkið er so niðurpínt, at tað fær valla verið verri. Eg ivist ikki í, at alt sær fínt út í einum rokniarki, men vit, sum skulu vera um hesar næmingar hvønn dag, vit síggja tað øðrvísi.

Saman, tað vil siga leiðsla, førleikastova, lærari og foreldur, royna vit at geva hesum næmingum eitt so gott tilboð sum gjørligt, og í nógvum førum er tað gott, men als ikki so gott, sum vit kundu hugsað okkum. Tá vit kæra okkara neyð, so er sama svarið hvørja ferð. Tit fáa ikki fleiri tímar, tit mugu brúka teir betri, ið er tað sama sum at siga, at vit skulu vera meiri effektiv, sum um vit eru eitt virki, sum skal geva yvirskot.

Trupulleikin er samstundis, at tímarnir fækka uttan, at man fær nakrar fakliga ella pedagogiska grundgeving. Men tá tølini verða sett inn í ein langan frymil, so sigur úrslitið, at tímatalið er rætt, hetta er talið, ið vit, sum skúli, hava fyri neyðini til at fáa dagin at ganga.

Neyð lærir nakna kvinnu at spinna, sigur orðatakið, og so er eisini á serøkinum. Tepra tímajáttanin hevur lært okkum at bróta upp úr nýggjum, tí eru eisini komnar nakrar kreativar loysnir fram í ljósmálan, sum fleiri fáa ágóðan av. Málið hjá fólkaskúlanum er, at hann skal vera øllum næmingum at frama, og tí málinum er ringt at røkka. Lætt er at skriva, at skúlin er fyri øll, men verri er at finna neyðuga fígging, og sum nú er, so sær svart út, tí mentamálaráðharrin hevur sagt, at serøki fær ikki fleiri tímar.

EDU-ARTIC vekur náttúruvísindaliga forvitnið hjá næminginum

16.05.2017

Náttúruvísindin í fólkaskúlanum eigur at mennast. Laka úrslitið í náttúruvísindum hjá 9. floks næmingum í øllum í PISA-kanningini kom ikki so óvart á okkum, ið dagliga fáast vit hesar lærugreinarnar í fólkaskúlanum. Men “einki er so ringt, at tað ikki er gott fyri okkurt”. Laka úrslitið hevur alvt til eitt gott kjak um náttúruvísindina í skúlanum millum skúlafólk og myndugleikarnar. Granskað verður nú úrslitunum, og tað er skilagott. Um fleiri geva náttúruvísidaligu lærugreinunum ans, fer tað at menna hesar lærugreinarnar.

Eitt gott høvi at seta náttúruvísindi og náttúruvísindaliga gransking á skrá í hádeildini í fókaskúlanum eru tilboðini, ið Jarðfeingi hevur fingið til vega í verkætlanini EDU-artic. Verkætlanin er ókeypis at luttaka í, og hesum tilboði havi eg valt at taka av við 8. flokkinum, ið eg undirvísi í náttúruvísindum. Verkætlanin hevur 5 amboð, av hesum eri eg byrjaður við netfyrilestrum, polarpedia og náttúrukanningum. Serliga er tað netfyrilestrarnir, ið hava vakt náttúruvísindaligar spírar og elvt til áhuga og undran millum næmingarnar.

Fyrsti netfyrilesturin flokkurin luttók í var við jarðfrøðinginum Irene Aarberg, ið greiddi frá jarðfrøðiligum meginreglum og viðurskiftum í fjallinum Sátuni á Streymoynni. Fyrilesturin fangaði næmingarnar, og tøknin var løtt at nýta og riggaði væl. Vit sóu bæði framløguna og granskaran, samstundis sum vit kundu kjatta við hana. Fyrilesturin endaði við eini spurnakapping á Kahoot. Næmingunum dámdu væl at svara við appini á fartelefonini og fylgja við gongdini á samvirknu talvuni. Samanumtikið ein góður skúlatími, har fak, granskari, lærari, skúlin og tøknin skaptu eitt gott umhvørvi hjá næmingunum at undrast og læra náttúrivísindi í.

Fleiri fyrilestrar er settir á skrá fyri mai og juni mánað. Yvirlit yvir hesar er niðanfyri. Í fyrilestrum verða faklig evni viðgjørd, ið eru partar av námsætlanini í náttúruvísindaligu lærugreinunum í hádeildini. So sum jarðfrøðilig ávirkan av seinastu ístíðini í Føroyum og hvussu granskarar við seismikki kunnu hyggja inn í Jørðina. Tað ger teir tað meira viðkomandi.
EDU-artic-verkætlanin hevur fleiri tilboð, sum hvør í sínum lagi kunnu vekja áhugan fyri náttúruvísindum hjá einstaka næminginum og styrkja náttúruvísindina í skúlanum. Men hetta hendir bara, um tilboðini verða brúkt í skúlanum, og næmingurin møtir kanningunum og granskarunum í undirvísingini. Aftur í hesum er tað lærarin, ið er avgerandi.

Tað krevur tíð og umstøður at vera við í EDU-artic-verkætlanini. Tí fer tað at styrkja verkætlanina, um slóðað verður fyri hjá lærarum, ið vilja taka lut í hesum. Her eiga skúlin og myndugleikarnir laga umstøðurnar hjá læraranum, so at hann lætt kann luttka við sínum flokki.

Eg vil takka Jarðfeingi fyri at hava veitt skúlanum hendan møguleikan, og vil heita í avvarðandi myndugleikar at geva lærarum lagaligar umstøður at luttaka í EDU-artic-verkætlanini.

Fyrilestur: Jarðfrøðin á Sátuni, hvat er elst og hvat er yngst?
http://jf.fo/fyrilestur-jardfrodin-a-satuni-hvat-er-elst-og-hvat-er-yngst/

Yvirlit yvir netfyrilestrar:
http://edu-arctic.eu/program/lessons

Les meira:
http://jf.fo/verkaetlanir/edu-arctic/

Filmur um Edu-arctic verkætlanina:
https://www.youtube.com/watch?v=MPLNHfLJksI

Heimasíða hjá Edu-arctic verkætlanini:
http://edu-arctic.eu/

Umsóknarfreistin úti!

22.05.2017

Lærarar eru í tíðaravmarkaðum starvi av ymiskum orsøkum. Eitt nú eru lærarar í landsstýri/løgtingi í farloyvi, aðrir eru í farloyvi av øðrum orsøkum, og aftur nakrir lærarar arbeiða niðursetta tíð. Tað sigur seg sjálvt, at lærarar, sum eru í starvi fyri annan lærara, verða settir í tíðaravmarkað starv.

Skipanin um hesi størv er eftir mínum tykki heilt av lagi. Hesir lærarar eru alt ov ótryggir í sínum starvi, og uttan mun til tað arbeiðið, teir gera og hava gjørt, verða teir noyddir at søkja starv á hvørjum ári, og fleiri teirra verða eisini bidnir um at koma til setanarsamrøðu ár eftir ár.

Á flest øllum arbeiðsplássum verða dugnalig fólk verandi í sínum starvi. Hetta er ikki ein sjálvfylgja hjá lærarum í tíðaravmarkaðum starvi. Eftir mínum tykki áttu leiðslur og fakfelag í felag at funnið eina betri loysn fyri hetta.

Tað er ikki bara ørkymlandi fyri teir lærarar, ið søkja starv. Eisini fyri fleiri okkara, ið samstarva við hesar lærarar, er hendan tíðin ørkymlandi. Vit vita ikki, um teir lærarar, sum vit hetta seinasta árið ella meir hava samstarvað við, verða í starvi komandi ár. Hetta ávirkar okkara arbeiði, og eg meti hesa loysn verða alt annað enn positiva fyri skúlan.

Eisini er ymiskt, hvussu leiðslur handfara setanina av hesum størvum. Nakrar leiðslur lata sítt starvsfólk vita í góðari tíð, at leiðslan er væl nøgd við tað arbeiðið, ið er útint, og at leiðslan ynskir, at tey halda fram í starvi komandi ár. Aðrar leiðslur taka starvsfólk til samrøðu ár eftir ár, tær úttala seg ikki um tað arbeiðið, ið er gjørt, og lærarar ganga tí ørkymlaðir hesa tíðina á árinum. Tað átti ikki at verið neyðugt at havt fólk til setanarsamrøðu, sum leiðslan hevur havt í starvi. Leiðslan átti at verið so mikið at sær komin at siga frá, at eg havi tey fólk í starvi, sum eg havi tørv á. Eru fólk í starvi, sum leiðslan ikki ynskir skulu halda fram á skúlanum, átti leiðslan at sagt hesum fólkum frá og givið teimum eina holla frágreiðing um, hví tey ikki verða sett í starv.

Tað kann undir ongum umstøðum verða rætt, at lærarar í tíðaravmarkaðum starvi eru ótryggari í starvinum enn aðrir lærarar. Hevur lærari verið í starvi, og starvið er væl røkt, eigur hann/hon at halda fram í starvinum uttan nakað hóvasták komandi ár. Kanska ein loysn hevði verið, um hesi fingu uppsagnartíð sum onnur, at um lærari hevur verið í starvi, og starv framhaldandi er á skúlanum, so heldur hann/hon fram, uttan so at hann er sagdur úr starvi av onkrari orsøk. So er ikki neyðugt at søkja starv á hvørjum ári.

Sum støðan er nú, er tað ein stórur partur av limum felagsins, sum liva undir hesum ónøktandi treytum, so her má okkurt gerast!

KT-vørðir mugu siga frá síni hugsan

26.05.2017

Á aðalfundi í KT-varðafelagnum vórðu nevndarlimirnir afturvaldir. Annar tiltakslimurin varð afturvaldur, og annar er nývaldur.

Nevndin í KT-varðafelagnum er skipað soleiðis:

Jákup av Skarði, formaður

Bjørg Akraberg Poulsen, skrivari

Tórhallur Simonsen, peningarøkil

Eiler Hansen, tiltakslimur

Rói Jacobsen, tiltakslimur

Kjak varð um avbjóðingarnar í komandi tíðum, og avgjørt var at fáa orð á nevndina í Føroya Lærarafelag – at umrøða KT-varðaútbúgvingina.

Av størsta týdningi er, at vit, ið starvast sum kt-vørðir, framhaldandi streingja á, at Mentamálaráðið setir í verk útbúgving og eftirútbúgving. Harafturat mugu vit vísa Mentamálaráðnum á, at arbeiðslýsingin er samantvinnað við teirri útbúgving/eftirútbúgving, ið mett verður nøktandi er fyri kt-tiltøk í fólkaskúlanum.

Tað er tíanverri enn so, at lítil og eingi útlit eru fyri, at Mentamálaráðið av sínum eintingum setur í verk nakað, ið brýtur frá orðingini “røkt av teldu”. Tí er heldur ikki orð sett á, í hvønn mun MMR ynskir, at kt-vørðir arbeiða tøkniliga ella námsfrøðiliga.

Nú prát er um at leggja kt-varðauppgávur út á kommunurnar, mugu vit ikki smæðast at siga okkara hugsan og greiða frá okkara royndum. Vit vita, at tað nyttar einki at arbeiða námsfrøðiliga við talgildum amboðum, ið ikki eru í lagi.

Ynskja kt-vørðir broyting og menning, mugu vit vísa á hvørja leið, vit meta best er at fara!

Er tað so, at MMR ynskir at leggja tøkniligu ábyrgdina á kommunurnar, er okkara vón, at sparda tíðin verður nýtt til námsfrøðiliga partin hjá kt-vørðinum.

Nógv atlit skulu takast til talgildu átøkini í skúlanum!
Vit mugu longu nú fyrireika leiðslur, lærarar, næmingar og skipan, at talgildu landsroyndirnar og talgildu royndirnar eydnast í komandi skúlaári!

Men vit eru eisini í eini skiftistíð við atliti at teldu-samskiftinum, nú vit fara frá FirstClass til O365. Tilgongdin til FirstClass var drúgv, og tað skal ikki undirmetast at skifta til nýggju skipanina – bæði við atliti at telduposti, álmanakka og “stevnum”.

Vit hava møguleika at tryggja eina felags skipan, men tað krevur góða og greiða tilgongd. Tað krevur fólk “á staðnum”, og at vit standa saman.

Við kt-kvøðu
f. nevndina í KT-varðafelagnum Jákup av Skarði, formaður

Verja vunnin rættindi og byggja á

30.05.2017

Núverandi sáttmáli fer endaligt úr gildi 1. oktobur, og tískil eru fyrireikingarnar til samráðingarnar byrjaðar. Flestu lærarar hugsa einamest um lønina. Og tað er vælskijandi. Lønin fyllir nógv í sinninum hjá okkum og øðrum bólkum í samfelagnum.

Styrkja ketuna

Tað eru tó onnur øki, ið vit eisini ætla at betra. Í hesum sambandi royna vit nú at styrkja ketuna millum nevndina, álitisfólkini, leiðslurnar og lærararnar á mongu skúlunum – soleiðis at lærarar og leiðslur í meiri mun kunnu fáa ávirkan við hugskotum og ynskjum til komandi samráðingar.

Fyri stuttum sendu vit eina áheitan út til øll álitisfólkini í øllum skúlum og skúlasamstørvum, har vit ynskja at hoyra, hvørji mál einstøku skúlarnir hava í mun til komandi samráðingar. Jú, ivaleyst vilja flestu lærararnir hava hægri løn – og tað fara vit sjálvandi eisini eftir – men hvat annað kundu lærarar hugsað sær?

Hvørjar tillagingar eru átrokandi? Eru vit nøgd við rættingarniðurskurðin? Áttu vit í hesum sambandi at styrkt 7. flokk við fleiri kravdum uppgávum og harvið havt niðurskurð eisini í 7. flokki? Eyðsæð er, at 7. flokkur er ein nátúrligur partur í hádeildum í fleiri skúlum.

Hvussu við innskúlingini? Flokslærarar í 1. flokki hava fingið betri sømdir, men eiga vit at steðga har?

Og kundu vit ikki hugsað okkum betri møguleikar at ment tann kreativa-, handaliga- og verkliga partin, soleiðis at vit fevna enn meira um ymisku evnini hjá okkara børnum?

Vit vóna, at álitisfólkini venda aftur til okkara áðrenn 15. juni við einum ynskilista, har trý øki eru raðfest. Á hendan hátt er felagið betur brynjað til samráðingarnar, sum byrja stutt eftir skúlabyrjan í august.

Lønin skal raðfestast

Lønin er ein týðandi partur, og vit ynskja lønarhækking. Fíggjarmálaráðharrin hevur boðað frá, at hon vónar, at ymisku fakfeløgini vísa skynsemi og skilja, at vit eiga at minka um almennu útreiðslurnar í góðum tíðum. Ráðharrin eigur hinvegin at sannkenna, at ein sterkur fólkaskúli við lærarum, ið kenna seg virdar er ein sokallað win-win støða fyri børnini, lærararnar og Føroyaland.

Landið ger nú íløgur á hundraðtals milliónir í almenna kervið. Ein íløga í fólkaskúlan hevði sanniliga eisini sømt seg fyri landsins fíggjarleiðarar – bæði viðvíkjandi hægri tímajáttan og lønarhækkan. Vit hava tikið okkara samfelagsligu atlit í 90-árunum, har vit í samhuga við táverandi landsins støðu fóru nógv niður í løn. Vit eru í roynd og veru í eini tilgongd at vinna hesi lønarrættindi aftur, og tískil vilja vit ikki hoyra talan um lønarsteðg í hesum blómandi tíðum.

Latið okkum halda á við konstruktivum samráðingum, sum tíbetur hóast alt hava merkt samráðingarnar seinastu árini.

Málmenning á breddan

07.06.2017

Tann 16. mai í ár bjóðaði Rigmor Dam, landsstýriskvinna í mentamálum, til ein hugaroksdag um málmenning. Ymisk fakfólk vóru boðin fyri at gera dagin so fjølbroyttan og gevandi sum møguligt. Sagt varð á degnum, at málmenning er eitt av hjartamálunum hjá landsstýriskvinnuni. Hetta er gleðiligt at hoyra, og vónandi verða orðini víst í verki. Vónandi er tað ikki so, at hugaroksdagurin var byrjanin og endin.

Tað er sjálvandi gott at fáa góð hugskot frá teimum, ið arbeiða við máli á ymsan hátt, men tað er neyðugt, at tær hugsanir, ið komu fram, eisini verða fylgdar. Sjálvandi ikki alt í senn, men ein raðfesting má til.

Hesin dagurin snúði seg um børn undir skúlaaldri, men røkkur longri enn so. Tað er eitt fínt hugskot at byrja har, tí broytingin má byrja við teimum smæstu, fyri síðani at verða fylgd upp av teimum, ið skulu taka yvir; her hugsi eg ikki bert um fólkaskúlan, men øll liðini, ið koma eftir.

Eitt av ”innsløgunum” var barnagarðurin Stropin á Kambsdali, ið arbeiðir miðvíst við málmenning í breiðasta týdningi. Hetta var sera hugvekjandi at síggja - og ikki minst at síggja og hoyra tvey starvsfólk greiða so eldhugað frá sínum arbeiði. Tað sást týðiliga á øllum brøgdum, at tey vistu, hvat tey gjørdu og vóru stolt av tí.

Tað er av alstórum týdningi, at vit gerast tilvitað um støðuna hjá okkara móðurmáli. Vit mugu ikki sita hendur í favn og bíða, til støðan er so ring, at okkara vakra mál fer fyri skeyti.

Fremmand mál floyma inn yvir okkara børn dagliga og allan dagin. Hetta er ein gongd, ið vit ikki fáa gjørt so nógv við, men tað er okkara avgerð, um vit velja, at høvuðsmálið í nógvum av hesum miðlum skal vera á fremmandum máli, ella um vit taka takið og velja føroyskt. Tað skuldi verið sjálvsagt, at føroyskt longu var á øllum hesum miðlum, men so er ikki.

Ein av niðurstøðunum á degnum var ”tað kostar at vera eitt lítið mál”, og tað er so satt, sum tað er sagt. Tað kostar altíð at varðveita eitt mál, og lítil mál eru enn meiri hótt enn onnur, og tí mugu vit leggja okkum í geyma, at ábyrgdin liggur á okkum øllum. Vit mugu læra okkara børn gott mál, vit mugu bjóða teimum føroyskt á øllum miðlum. Vit mugu bjóða børnum okkara dygdargott sjónvarp og útvarp, dygdargóðan lesnað og tónleik; tey mugu hoyra og lesa gott mál, har tey ferðast við/á miðlunum. Vit mugu gera hetta arbeiði.

Vónandi verður framtíðin so bjørt, at vit kunnu hyggja aftur og siga: Vit megnaðu tað!

Frá trygdarumboði til trygdarbólk

14.06.2017

Arbeiðið við trygdini á skúlunum hevur ikki verið serliga skipað. Skúlarnir hava í nógv ár havt ta skipan, at eitt trydgarumboð er valt millum lærararnar á skúlanum. Hetta umboð hevur arbeitt einsamalt og ólønt við trygdarviðurskiftunum á skúlanum. Av hesi avmarkaðu skipan hevur trygd á arbeiðsplássinum verið lítið umrøtt millum lærarar. Lærarar hava arbeitt og arbeiða uttan at hugsa stórt um egna trygd. Tíverri.

Arbeiðsumhvørvislógin kom í gildi 11. mai í 2000. Við tí vildu landsmyndugleikarnir hava tryggar arbeiðsumstøður á arbeiðsplássunum. Men skúlarnir, arbeiðsumstøðurnar hjá lærarum og leiðslum, hava ikki fylgt við á hesum øki. Skúlabygningarnir eru kommunalir, meðan vit lærarar eru settir undir Mentamálaráðnum. Nú hevur Mentamálaráðið tikið ábyrgd av arbeiðinum við trygdini á arbeiðsplássinum hjá lærarum og leiðslum. Nakað seinkað, men tó gott, at skipað viðurskifti nú koma í lag á hesum øki.

Í skúlaárinum er arbeiðið við trygdini á arbeiðsplássinum skipað sambært arbeiðsumhvørvislógini. Lærarar og starvsfólk á skúlunum hava valt síni trygdarumboð og trygdarbólkar ella trygdarnevndir skipaðar. Trygdarumboðini hava eisini verið á trygdarskeiði. Skeiðið gav eitt innlit í arbeiðsumhvørvislógina og nart við ymsu økini í tí fysiska arbeiðsumhvørvinum. Ein lítil partur av skeiðinum var eisini um sálarliga arbeiðsumhvørvið.

Sálarliga arbeiðsumhvørvið fylti lítið á skeiðinum, og vitanin á økinum er ikki so neyv, men tað økið er nokk tað, har flestu vandar og hóttanir eru á heilsuna hjá lærarum og leiðslum. Vit eru allatíðina í samskifti við næmingar, foreldur, starvsfelagar og myndugleikar, og okkara fremsta amboð er okkara persónur. Tí er slitið stórt av okkara sinni, og sálarligir arbeiðsskaðar síggjast seint, og myndugleikarnir vilja illa kennast við teir, samanborið við eitt brotið bein. Tí eigur serliga tað sálarliga arbeiðsumhvørvið at raðfestast í skúlunum.

Hetta økið hevur ligið á láni í nógv ár, tí er nógv at gera hjá trygdarbólkunum. Eitt tað fyrsta arbeiðið hjá má vera at venja lærarar at hugsa um egna heilsu og arbeiðsumhvørvið í starvinum. Eg vil heita á øll at taka væl ímóti trygdarumboðnum, ið arbeiðir fyri, at vit koma eins frísk heim frá arbeiðinum, sum vit møttu.

Arbeiðsumhvørvislógin: http://logir.fo/Logtingslog/70-fra-11-05-2000-um-arbeidsumhvorvi-sum-broytt-vid-logtingslog-nr-18-fra-8-mai

Afturkomin av seturskúla

22.06.2017

Hetta er tíðin, tá fleiri flokkar kring landið hava verið á seturskúla.

Sjálv eri eg so heppin at hava verið á seturskúla í Mikladali við 3. flokki. Hesir túrar eru altíð gevandi, bæði fyri okkum vaksnu, men so sanniliga eisini fyri næmingarnar.

Vit eru saman á ein øðrvísi hátt. Hetta gevur okkum, sum eru um børnini, møguleika at síggja børnini í nýggjum umhvørvi og undir nýggjum treytum. Hetta gevur okkum eina betri heildarmynd av børnunum, og kann so avgjørt styrkja okkara samstarv frameftir.

Seturskúli hevur seinastu árini verið skerdur, so tað er ikki eins lætt hjá leiðslum at loyva lærarum á seturskúla. Tímarnir eru skerdir, og tí hava nógvir skúlar lagt fast, hvørjir flokkar/árgangir fara á seturskúla. Hetta hevur altíð verið ymiskt frá skúla til skúla.

Ímeðan SSP og AKT-toymini ráðleggja okkum og foreldrum um at skapa felags upplivingar og fyrireika ymisk tiltøk fyri at styrkja samanhald og trivnað, og fyri at minka um happing, velur MMR at skerja tímatalið til seturskúlar. Kanningar vísa, at vit tíanverri ikki liggja aftanfyri, tá tað kemur til happing og annan mistrivnað.

Fyri mær at síggja er onki ivamál um, hvørt vit skulu hava tíð til seturskúlarnar, og sjálvandi skal hetta eisini skrásetast í virksemisætlanini. Vit, sum arbeiða í fólkaskúlanum, vita, hvussu stórt gagn seturskúlin er fyri menning og trivnað. Tí hava vit lyndi til at fara á seturskúla, hóast hetta ikki er skrásett. Vit vita, at hetta gagnar okkara arbeiði og at næmingarnir hava ómetaliga stóra gleði av hesum.
Fyri meg er tað heilt burturvið, at man hevur stórar skeiðsdagar fyri allar lærarar í fólkaskúlanum um happing, samstundis sum man minkar um tey tiltøkini, sum veruliga bøta um á sama øki. Trøini vaksa ikki inn í himmalin, og tað ger pengapungurin á MMR heldur ikki. Tímaliga tekur seturskúli ikki nógv pláss í virksemisætlanini. Fyrsti dagur gevur 14 tímar, eftirfylgjandi dagar geva 10 tímar. Tá so tímar, vit annars skuldu undirvíst, verða skrásettir sum avlýst tíð, er ikki nógv eftir. Tí loyvi eg mær at ivast í, um MMR veit, hvussu stóran skaða hetta ger, í mun til ta sparing MMR fremur.

Tíanverri veit eg ikki um nakra kanning av hesum, men eg upplivi tað, sum at teir flokkar í ofta eru saman á seturskúla, hava eitt munandi betri samanhald, og trivnaðurin hjá næmingunum er góður. Vónandi fer MMR at síggja, hvussu týdningarmikil hesin parturin av okkara arbeiði er.

NAN í Føroyum

06.07.2017

NAN er stytting fyri Nordisk Arbejdsmiljø Netværk. Í 2010 tóku donsku fakfeløgini, Danmarks Lærerforening og BUPL, stig til at skipa ein árligan fund um arbeiðsumhvørvi millum norðurlendsk feløg, ið umboða starvsfólk á fólkaskúla- og dagstovnaøkinum. Feløgini eru frammanundan umboðað í NLS, Nordiska Lärarorganisationers Samråd.

Fyrsti fundurin var hildin í Keypmannahavn 31. mai og 1. juni í 2010. Á fundinum var semja um arbeiðsøkið hjá samstarvinum. Dentur skal leggjast á útbúgving av starvsfólkum og leiðslum á arbeiðsumhvørvisøkinum, og kunnast skal um kanningar og átøk viðvíkjandi larmi og inniluft, sjúkrafráveru, harðskapi, happing og strongd.

Samanumtikið skal fundurin vísa á leiðir at bøta um arbeiðsviðurskifti og týdningin av góðum arbeiðsumhvørvi.
Millum fundirnar samskifta partarnir elektroniskt. Júst samskifti og kunning millum londini hevur stóran týdning, tí politisku myndugleikarnir vísa ofta á viðurskiftini í øðrum londum, tá avgerðir skulu takast ella rættari útsetast, og tá er gott at vita, hvussu viðurskiftini í veruleikanum eru.

Í døgunum 7. til 9. juni í ár var árligi fundurin hildin í Føroyum. Tilsamans 14 luttakarar, umboðandi øll Norðurlond, tóku lut á fundinum. Tvey feløg góvu avboð orsakað av sáttmálasamráðingum. Úr Føroyum tóku Føroya Lærarafelag og Føroya Pedagogfelag lut.

Tað kemur ikki óvart á, at vit í ávísan mun eru eftirbátar á arbeiðsumhvørvisøkinum, tí soleiðis er tað á so mongum økjum. Økið hevur ikki fingið høga raðfesting, og vit standa enn á vegamótinum, har vit burturav hugsa arbeiðsumhvørvi sum fyribyrging av óhappum og kropsligum sliti, væl vitandi at stóra fólkasjúkan í framtíðini verður strongd, m.a. orsakað av ónøktandi arbeiðsumstøðum og ósamsvari millum krøv og tilfeingi. Men vit eru ávegis at seta sálarligt arbeiðsumhvørvi á dagsskrá eisini.

Fakfeløgini í stóru Norðurlondunum hava orku og leggja stóra dent á at arbeiða við arbeiðsumhvørvi, somuleiðis hava tey hollar kanningar at vísa á. Hjá smærru londunum eru fundirnir og samstarvið eitt gilt høvi at fáa kunnleika til nýggju vitanina á økinum.

Og vit hava onga orsøk at halda, at viðurskiftini hjá okkum eru annarleiðis enn aðrastaðni. Limakanningin hjá Starvsmannafelagnum á heysti 2014 vísti m.a., at annar hvør limur í Starvsmannafelagnum hevur havt illgruna um strongd tey seinastu trý árini. Umleið fimti hvør limur hevur verið hjá lækna við sínum illgruna, og umleið tíggjundi hvør hevur verið sjúkrameldaður vegna strongd. Í líknandi kanning, sum Pedagogfelagið gjørdi í 2015, søgdu 15% av teimum spurdu, at tey høvdu verið hjá lækna innan fyri teir seinastu 12 mánaðirnar vegna illgruna um strongd. Hetta eru ræðandi tøl, ið eiga at takast í álvara.

30 útbúnir støddfrøðivegleiðarar til reiðar

07.07.2017

Fyrrapartin 12. juni stóð tann fyrsti støddfrøðivegleiðarin royndina í hølunum hjá Námi á Hoyvíksvegnum, og næstu dagarnar fylgdu 29 lærarar eftir, so at vit nú hava 30 nýklaktar støddfrøðivegleiðarar úr øllum økjum Føroyum. Hesi eru nú klár og gleða seg at virka í skúlanum komandi skúlaár og nógv ár fram.

Hesir 30 lærararnir, ið nú eisini kunnu kalla seg støddfrøðivegleiðarar, hava lisið afturat og aftur við lærarastarvinum seinastu trý árini. Mentamálaráðið hevur skipað útbúgvingina í samstarvi við UCC í Keypmannahavn. Útbúgvingin, ið er 60 ECTS-stig, hevur verið væl skipað, og eldhugaðir undirvísarar frá UCC hava ferðast til Føroyar tvær ferðir hvørt hálvár at undirvísa hesum. Afturat undirvísingini hava hesi vegleitt við uppgávunum, ið eru latnar inn hálvárliga. Uppgávurnar og undirvísingin hevur alla tíðina tikið støði í gerandisdegnum hjá støddfrøðilærarunum og miðað ímóti arbeiðinum sum vegleiðarar í støddfrøði á teirra skúla.

Endaliga próvtøkan tók støði í eini verkætlan, ið lærararnir hava ment og roynt á sínum skúla. Verkætlanirnar fingu góð skotsmál frá próvdómaranum, og royndirnar frá teimum eru nógvar og ymiskar. Nevnast kunnu t.d., hvussu vit kunnu hjálpa næmingum við avbjóðingum í støddfrøði fyrstu skúlaárini, hvussu vit kunnu fáa meira rørslu við í undirvisingina, hvussu vit kunnu skipa samstarvið millum støddfrøðilærararnar á skúlanum, hvussu teldlar kunnu brúkast í undirvísingini, hvussu lærarin kann vera tilvitaður um málið, og hvussu samrøður millum næmingar í undirvísingini kunnu stuðla innlæringina hjá tí einstaka. Hetta eru góðar royndir, ið lærarar á einstaku skúlunum nú eiga.

Sambandið millum støddfrøðivegleiðararnar er gott, nú teir hava savnast javnan seinastu trý árini. Nú kennast støddfrøðilærarar úr ymsum pørtum av landinum og vita, hvussu onnur skipa undirvísingina í støddfrøði. Nú útbúgvingin er liðug hvørvur hetta høvið at hittast, og saknur verður í samrøðunum og kjakinum, ið hevur verið mennandi. Støddfrøðivegleiðararnir arbeiða tí við at stovna sítt undirfelag í Føroya Lærarafelag, fyri at varðveita samstarvið og styrkja undirvísingina í støddfrøði. Undirfelagið skal verða vælkomið, og hetta verður tíggjunda undirfelagið hjá fakfelagnum.

Í tímajáttanini hjá skúlunum til komandi skúlaár sæst, at støddfrøðivegleiðararnir fáa somu tíðarkarmar sum lesivegleiðararnir. Hvør uppgávan hjá teimum verður, er ikki lýst enn, og tað kann órógva. Men um støddfrøðivegleiðararnir fáa góðar karmar at virka undir, so hava teir holla vitan og sambond at skipa sítt arbeiði á skúlunum í samstarvi við lærarar og leiðslur. So kann arbeiðslýsingin spretta úr hesum royndunum.

Eg vil ynskja støddfrøðivegleiðarunum til lukku við støddfrøðivegleiðaraútbúgvingini og ynski teimum góða eydnu í yrkinum. Við teimum eru møguleikarnir fyri eini góðari undirvísing í støddfrøði í fólkaskúlanum munandi betur.

Undirfeløg hjá Føroya Lærarafelag: http://www.lararafelag.fo/felagið/undirfeløg
Støddfrøðivegleiðarar klárir næsta skúlaár: http://www.lararafelag.fo/st%C3%B8ddfr%C3%B8%C3%B0iveglei%C3%B0arar-kl%C3%A1rir-n%C3%A6sta-sk%C3%BAla%C3%A1r-1

Lítið, minni, minst

10.07.2017

So er enn eitt skúlaár farið aftur um bak. Eg siti og skrivi hesa grein sama dag, sum eg havi fingið summarfrí, og ikki minst sama dag, sum eg havi fingið mína famøsu tímatalvu. At fáa tímatalvuna er altíð spennandi, og eftir hondini er tað ikki altíð við góðum vónum, at man hyggur at tímatalvuni. Brennandi spurningurin er ikki longur, hvørjar lærugreinar og hvørjar flokkar havi eg næsta ár, men heldur, hvussu nógvar pultstímar havi eg næsta ár, tí tendensurin er, at vit skulu undirvísa meira og hava minni tíð til restina, sum eftir hondini fyllir rættiliga nógv í skúlanum.

Eg tosaði við ein stjóra, sum segði mær, at trý ár á rað er undivísingartímatalið hjá lærarum hækkað ein tíma um árið. Hetta er sjálvandi ymiskt, hvussu tað rakar, men staðfestast kann, at so er, tí tað er tað sama, sum lærarar bera fram.
Í ár hevur verið reypað í fjølmiðlunum um, at endiliga fáa næmingar í sjeynda flokki samfelagsfrøði á tímatalvuna, heilar tveir tímar um vikuna, og ikki minst at tímar fylgja við. Hetta er stórt, samfelagsfrøði er týdningarmikið, men tað er ring at fáa eyga á tímarnar, ið fylgja við. Samstundis eru støddfrøðivegleiðarar klaktir og skulu eisini hava tímar fyri at røkja ta uppgávuna, men har havi eg onki hoyrt um at tímar fylgja við, men onkur annar skal nokk siga nakað annað.

Havandi hetta í huga, so skuldi verið sjálvsagt, at ein skúli, ið hevur nøkulunda sama næmingatal skúlaárið 16/17 og 17/18, skuldi fingið fleiri tímar. Eftir at hava tosað við ein leiðara á einum miðalstórum skúla við nærum sama næmingatali hesi bæði undirvísingarárini, má eg staðfesta, at so er ikki. Sannleikin er tann, at tímajáttanin er minkað eitt vet, sjálvt um uppgávunar eru fleiri. Hvussu kann tað samsvara við útsøgninar, at tímar fylgja við, og at tímajáttanin ikki er lækkað?

Skjótt fari eg at syngja í sama kóri sum tey, ið syngja ”hvussu kann tað vera, at man hevur ráð til risaíløgur í deyð ting, men man hevur ikki ráð til at gera íløgur í børn, ung og gomul?” Sjálvandi eri eg vitandi um, at landsins ríkidømi má deilast millum tey, ið her búgva, og at tað verður seinur dagur, at vit verða samd um, hvussu tað skal gerast. Men tað er eisini neyðugt, at landsins myndugleikar gera sær greitt, hvat kann fáast fyri pengarnar, ið verða tillutaðir. Man kann ikki vænta sær at fáa somu tænastu fyri somu játtan, tá uppgávurnar vera fleiri og kompleksari. Er játtanin tann sama, men uppgávurnar fleiri, so er neyðugt at staðfesta, hvat ikki skal røkjast ella gerast.

Góða skúlamentanin

11.07.2017

Farna skúlaár er farið aftur um okkum, og vit standa helst øll og hugsa, hvussu komandi skúlaár fer at verða. Fleiri hava longu einsæris og í toymum lagt arbeiðsætlanir. Fleiri nýggir lærarar fara nú út iískúlarnar og fáa kærkomnar royndir, og vit ynskja teimum hjartaliga vælkomnum. Heili 40 lærarar hava fingið prógv í juni.

Týdningarmesti fólkastovnur
Tað er í roynd og veru ein øgiliga týdningarmikil leiklutur, vit lærarar hava. Tað eru vit helst øll greið um, men eiga ongantíð at gloyma hetta. Vit skulu fyrst og fremst veita fakligar førleikar, geva íblástur og menna og fyrireika okkara næmingar til framhaldandi góða tilveru í einum fólkaræðisligum samfelag.

Smíla vit og vísa glaða orku hvørja ferð, vit koma inn í ein skúlaflokk, smittar hetta beint niður í næmingarnar. Hvønn dag áttu vit at komið við “onkrum spennandi”, sum kann vera okkurt fakligt ella okkurt heilt annað. Soleiðis fært tú virðing, gevandi floksumhvørvi og eina góða skúlamentan.

Truplu avbjóðingarnar hjá lærarum
Tó eru tíðirnar broyttar somikið nógv bæði viðvíkjandi samfelagsligum-, sosiologiskum- og familjuviðurskiftum, at hetta natúrliga ávirkar skúlar og næmingar kring alt landið.
Og tað er serliga broytta familjumynstrið, sum lærarar merkja hvønn dag bæði beinleiðis og óbeinleiðis. Børn, ið hava fleiri bústaðir; børn, ið eru merkt av klandri og ósemjum hjá foreldrum; børn, ið búgva á barnaheimi; og børn, ið hava sálarliga sjúk foreldur. Sjálvandi merkja vit eisini sokallaðar “eydnusamar hjúnaskilnaðir”, har børnini als ikki eru ávirkað av nýggjum gerandisdegi, men hin parturin fyllir kortini nógv.

Vit síggja kedd børn, ill børn, børn við angist og børn, ið hava sera trupult við at hugsavna seg. Serliga tykjast hesi børn at virka illa á sosiala pallinum. Sum heild eru nógvar ólukkuligar lagnur, har familjurnar hjá hesum børnum eru í skeljasori.

Vit eiga at vera tryggir klettar
Tá ið støður eru, har næmingar vísa keðiligan atburð móti okkum ella øðrum børnum mugu vit síggja hesa støðurnar sum eina avbjóðing og ikki taka nakað persónligt. Vit mugu vera klettar í teirra lívi og heldur rúma hesum børnum, sum ímóti teirra vilja hava fingið eina trupla lívsbyrjan.

Vit eiga at finna hóskandi loysnir, har vit eisini sjálvandi eiga at hava í huga at verja øll børnini í flokkinum. Er talan um ov stóra byrðu, eiga leiðslur at finna aðrar hóskandi loysnir, sum hjálpa næminginum við trupulleikum, flokkinum og læraranum.

Verkligur skúli

13.07.2017

Tað er áhugavert at hoyra, hvussu týdningarmikið tað er at fáa eina meiri verkliga breyt á Glasi. Sannføringin er, at næmingar, ið ikki eru bókligir, mugu hava atgongd til eina meiri verkliga útbúgving. Hesir næmingar mugu hava atgongd til eina tøknibreyt og sostatt hava møguleika at ganga í einum meiri tøkniligum og verkligum miðnámsskúla.

Eitt sindur av kjaki hevur verið um, hvørt verklig breyt skal vera á Glasi, og um hetta hevur ávirkan á næmingagrundarlagið til tekniska skúlan í Klaksvík.

Tað, sum eg haldi vera áhugavert við hesum, er, at samstundis sum miðnámsskúlarnir togast um hesar næmingar, er ikki serliga stórt rúm fyri teimum í fólkaskúlanum. Fólkaskúlin hevur ikki royndir í, hvussu næmingar megna at loysa praktiskar uppgávur. Næmingarnir í fólkaskúlanum, sum veruliga duga væl í t.d. handverki og list, handarbeiði og smíð, og sum samstundis ikki eru eins dugnaligir og aðrir í bókligu lærugreinunum, verða ikki koyrdir til roynd í hesum, sum teir veruliga megna væl. Tað, sum næmingar tí læra, er, at tað bókliga telur mest, ímeðan tað handaverkliga arbeiðið ikki verður virt eins nógv.

Í Debatten á DR 27. apríl vísir Morten Ryom á, at skúlin er ov akademiskur, av tí at praktisku lærugreinarnar ikki verða máldar. So læra bæði bókligu næmingarnir eins væl og praktisk hegnigu næmingarnir, at tað er tað akademiska, sum telur. Tað er tí ikki av serliga stórum týdningi at vera praktiskt dugnaligur. Hann vísir á møguleikan fyri at kanna næmingarnar, hvørt teir duga og skilja funktiónirnar í einum vatnlási, ella møguliga sisternuni í eini kummu. Hetta er avgjørt snilt hjá flestu okkum at duga. Hóast tað, er tað tað bókliga, vit vísa størsta týdningin. Vit eru helst nógv, ið hava stóra gleði av dugnaligu handverkarunum, sum vit eiga her á landi.

So samstundis sum fólkaskúlin miðvíst vísir næmingunum, at tað týdningarmesta er at duga væl tað bókliga, og hetta er tað vit ynskja, tit læra væl, so ynskja Glasir og tekniski skúlin so inniliga at bjóða ikki-bókligu næmingunum eina verkliga miðnámsútbúgving. Er tað, sum Morten Ryom sigur, at vit veruliga mangla eina virðing fyri hesum lærugreinunum, sum eru so týdningarmiklar í okkara samfelag? Um so er, er tað so tað, vit ynskja? Og hví? Skuldi skúlin møguliga lagt størri dent á yrkisfakini?

Ov nógv tíðaravmarkað størv

14.07.2017

Lærarar venda sær tíðum til Lærarafelagið at siga frá, at tey fleiri ár á rað hava verið í tíðaravmarkaðum starvi. Dømi er um lærarar, sum í 15 ár hava verið í tíðaravmarkaðum starvi. Tað er serliga um mánaðarskiftið mai juni, at lærarar venda sær til felagið, tí tá er setanin úti, og hesi skulu, hvør í sínum lag, søkja starv av nýggjum. Umframt ótryggleikan og vansarnar av tíðaravmarkaðari setan, so kenna fleiri lærarar tað niðurgerandi (setanarnevndir og skúlaleiðarar halda tað sama) at skulu til setanarsamrøðu um sama starv ár um ár.

Men eitt er at hava ein varhuga, annað er at hava eitt greitt yvirlit. Nógv hagtøl eru illa atkomulig ella slett ikki til. Harumframt hevur Lærarafelagið royndir av, at Mentamálaráðið treyðugt útflýggjar tøl.

Í oktobur í fjør fór ein starvslærlingur vegna Lærarafelagið undir at kanna viðurskifti viðvíkjandi tíðaravmarkaðum størvum í fólkaskúlanum. Talið av tíðaravmarkaðum størvum í fólkaskúlanum er, sambært tølum hjá Mentamálaráðnum, sera høgt. Tølini eru ikki útgreinað, og tí ber ikki til neyvt at siga, hvat orsøkirnar til mongu tíðaravmarkaðu størvini eru.

Vanligastu orsøkirnar til tíðaravmarkað størv eru, at starvsfólk eru í sjúkra- ella í barnsburðarfarloyvi og farloyvi annars. Tá lærarayrkið í stóran mun er eitt kvinnuyrki, so eru barnsburðarfaloyvi væntandi lutfalsliga nógv. Tølini vísa eisini, at tíðaravmarkaðu størvini eru lutfalsliga fleiri í smáu skúlunum við færri enn 100 næmingum enn í miðal og stóru skúlunum. Hetta hongur eyðvitað saman við, at smærri lækkingar í barnatalinum kunnu broyta skúlabygnaðin og gera stóran mun í starvsfólkahópinum. Men tá øll fyrivarni eru tikin, so er talið av tíðaravmarkaðum størvum í fólkaskúlanum framvegis óneyðuga høgt.

Við støði í tølunum orðaði Lærarafelagið í mars í ár skriv til Mentamálaráðið, at gera vart við óhollu støðuna. Í skrivinum var víst á, at vit í Føroyum mangla lógir og fyriskipanir viðvíkjandi tíðaravmarkaðum setanum, men eisini at Mentamálaráðið, sum er, hevur møguleika at broyta verandi støðu. Í skrivinum varð m.a. sagt, at tað eru ongar formligar forðingar fyri, at landsstýriskvinnan í mentamálum í flestu førum kann loysa málið um fastar starvssetanir innan fólkaskúlan við umskipan og broyttum mannagongdum innan egna fyrisiting. Tað er lønarstovan hjá Mentamálaráðnum, sum í fyrsta umfari tekur avgerð um býtið millum fastar og tíðaravmarkaðar setanir. Sum yvirskipaður myndugleiki kann landsstýrismaðurin geva skúlaleiðarunum boð um, at lutfallið millum fastar og tíðaravmarkaðar setanir skal broytast. Landsstýriskvinnan kann sostatt loysa partar av málinum her og nú.

Eftir øllum at døma hava tey í Mentamálaráðnum umhugsað støðuna, tí í apríl sendi Mentamálaráðið út fráboðan um, at 39 føst størv fóru at verða lýst leys til komandi skúlaár. Talan er sjálvandi ikki um nýggj størv, men um størv, har lærarar eru farnir frá við eftirløn ella størv, sum frammanundan hava verið tíðaravmarkað. Hetta er at fegnast um.

Í seinni grein verður komið inn á manglandi lógir og fyriskipanir viðvíkjandi tíðaravmarkaðum størvum.

Hvat ætlar Mentamálaráðið við serøkinum?

17.07.2017

Um tú skal meta um eitt samfelag, so er ein góður háttur at hyggja at teimum, ið hava truplastu umstøðurnar. So sum tey veikastu í samfelagnum hava tað, soleiðis kunnu umstøðurnar í samfelagnum sigast at vera. Um vit gera hesa somu meting av fólkaskúlanum og hyggja at teimum næmingunum, ið hava størstu avbjóðingarnar, so fær fólkaskúlin eitt vána skotsmál. Tí at tað eru alt ov nógvir næmingar við stórum avbjóðingum, ið ikki fáa eitt skúlatilboð, ið hóskar til teirra tørv.

Sernám er miðdepilin á serøkinum í fólkaskúlanum. Einstøku fólkaskúlarnir hava ikki størri tímajáttan frá Mentamálaráðnum, enn til lógarkravdu undirvísingina og einstakar vallærugreinar. Tí er játtanin frá Sernámi, til næmingarnar við serligum tørvi, avgerandi fyri, at hesi við størstu avbjóðingunum kunnu fáa hóskandi tilboð og virðiligar umstøður í skúlanum.

Lærarar, skúlaleiðslur og Lærarafelagið hava leingi víst á, at játtan ikki hevur rokkið til sernámsfrøðiliga tørvin í skúlunum. Men politiska skipanin hevur ikki víst hesum serligan áhuga. Mentamálaráðið varðar av sernámsfrøðiliga økinunum, og undir hesum landsstýrinum hevur einasta greiða signal verið, at tað ikki verður játtað eitt oyra afturat til serøkið í fólkaskúlanum. Støðan er heldur ikki vorðin betri, nú Sernám verður stjórnað av eini fyribilsleiðslu.

Hóast tepru játtanina til serøkið hevur skipanin hingið saman av dugnaligum og samvitskufullum starvsfólkum. Spariboðini frá politisku skipanini og ótryggleikin á Sernámi sáar mistreysti millum hesi. Verður einki munagott gjørt, tykist spurningurin bert at verða um, hvussu long tíð gongur, til starvsfólkini á sernámsfrøðiliga økinum, sum frammanundan hava ríkiligt at bera, eisini hokna undir eini alt ov stórari byrðu.

Støðan á Sernámi og á sernámsfrøðiliga økinum í fólkaskúlanum er als ikki haldfør. Tí má Mentamálaráðið bera skjótt at og fáa eina varandi skipan á Sernámi. Og um mentamálaráðharrin heldur, at serøkið ikki eigur at fáa eina krónu afturat játtanini, so má arbeiðast miðvíst fyri at finna aðra haldføra skipan innan verandi karmar. Tí meðan hendan óvissan valdar, líða starvsfólkini og næmingarnar, ið hava størsta tørvin á stuðli og hjálp á lívsleiðini, undir ótryggu kørmunum.

Náttúra og tøkni uttan landsroynd

21.07.2017

Fyri árum síðan var eg í starvsvenjing í fólkaskúlanum. Hendan starvsvenjing var í lærugreinini náttúra og tøkni.
Við ikki sørt av spenningi og við ørgrynni av hugskotum til hesa starvsvenjing, møtti eg til arbeiðis. Eg hevði so avgjørt egna fatan av, hvat náttúra og tøkni er, og hvørjar arbeiðshættir, eg helt hava mesta týdning at læra í hesi spennandi verkligu og tøkniligu lærugrein.

Á læraraskúlanum, sum eg gekk á, høvdu vit arbeitt nógv við, hvussu vit undirvísa í náttúru, og kanska serliga við, hvussu vit, við ymiskari tøkniligari tilgongd, kundu gera undirvísingina áhugaverda og læruríka. Hetta vóru/eru arbeiðsøki og arbeiðshættir, sum eg sjálv haldi hava stóran týdning í náttúru og vísindaligu lærugreinunum. Eg hevði nógv at læra!

Sambært MMR var:
”Endamálið við lands- og støðuroyndunum er at tryggja skúlum, foreldrum, næmingum, lærarum og myndugleikum innlit í fakliga støðið í fólkaskúlanum. Eisini at geva lærarum og skúlaleiðslu eitt amboð, sum, umframt at meta um fakliga støðið hjá næmingunum, eisini skal nýtast til at laga og málrætta undirvísingina til tørv og fortreytir hjá tí einstaka næminginum.”

Í somu frágreiðing frá MMR, sum liggur inni á snar.fo, sæst, at:

”landsroyndarúrslitini verða nýtt til at betra um innihald og háttalag í undirvísingini, umframt sum tilelving at gera undirvísingina meira fjøltáttaða.”

Starvsvenjingin var í februar og mars, meðan landsroyndin var í apríl.

Tá eg ágrýtin og full í hugskotum um evnið og arbeiðshættir kom í skúla, møtti eg, fyri meg, stóra trupulleikanum, at landsroyndirnar vera skjótt, so vit mugu “trena” landsroyndir. Eg stóð óskiljandi og ráðaleys, visti satt at siga ikki, hvat hetta merkti.

Skuldi eg ikki undirvísa í náttúru og tøkni? Hvat var endamálið við hesum? Jú, endamálið var at tryggja, at næmingarnir dugdu undanfarnu landsroyndir so at siga uttanat. Undirvísingin var sitandi á einum stóli við einum blýanti og svara spurningum. Teir spurningar, ið ikki vórðu svaraðir nøktandi, vórðu gjøgnumgingnir, og so royndu vit av nýggjum. Ikki sørt ørkymlandi fyri ein lærara undir útbúgving, sum veruliga hevði ágrýtni og hugskot til, hvussu skúlin kundi vera annað enn blýantur og pappír.

Svarið til fyrra spurningin er stutt og greitt nei; eg skuldi ikki undirvísa í náttúru og tøkni. Møguliga kann okkurt av hesum koma undir náttúru, men tøkni var hetta so avgjørt ikki.
Fyri meg er ongin ivi! Avtøkan av landsroyndunum í náttúru og tøkni kann einans betra um undirvísingina. Við ikki at hava landsroynd í lærugreinini, ber munandi lættari til at náa málunum, sambært MMR, um: at betra um innihald og háttalag í undirvísingini, umframt sum tilelving at gera undirvísingina meira fjøltáttaða.

Lærarar í tíðaravmarkaðum starvi undir stórum trýsti

24.07.2017

Í fyrru greinini (14. juli) um tíðaravmarkað størv varð víst á, at Lærarafelagið hevur varhugan av, at talið av tíðaravmarkaðum størvum í fólkaskúlanum er í meira lagi. Støðan er vónandi batnað nakað, síðan Mentamálaráðið í apríl sendi út fráboðan um, at 39 føst størv fóru at verða lýst leys til komandi skúlaár. Í Mentamálaráðnum siga tey, at tey nú hava skipað føstu størvini so neyvt sum til ber.

Tað eru nógvir vansar við tíðaravmarkaðum størvum. Verður hugt at tí fíggjarliga sjónarhorninum, so er tað streingjandi at vera undir tí trýsti tað er, tá tú ikki veitst, hvussu nógv tú vinnur um eitt ár. Støðan kann gera tað torført at fáa húsalán og sum heild leggja eina framtíðarætlan, bæði orsakað av, at tú ikki veitst, hvussu arbeiðstøðan sær út í framtíðini, og um pengarnir røkka til. Ein fyribilssetan kann sostatt vera við til at skapa strongd og ótta um framtíðina.
Annar táttur er, at vit á hesum økinum ikki eru komin líka langt sum londini uttan um okkum at skipa arbeiðsmarknaðin.

Teir evropeisku partarnir á arbeiðsmarknaðinum undirskrivaðu í 1999 eina rammuavtalu viðvíkjandi tíðaravmarkaðari starvssetan, sum eftir atkvøðu í ráðharraráðnum í ES varð hevjað til eitt direktiv. Endamálið við avtaluni var at fremja betri avrik og samstundis at byrgja fyri misbrúki av at seta fólk í tíðavmarkað størv. Væntað varð, at hetta skapti eina betri javnvág millum fleksibilitetin og trygdina í starvssetanini. Sostatt varð mett, at ein slík avtala kom at gagna bæði arbeiðstakara og arbeiðsgevara. Rammuavtalan varð í 2002 sett í verk í Danmark. Samstundis varð ein lóg sett í gildi í Danmark, sum skuldi tryggja teimum, sum ikki vóru umfatað av lógini, sama rætt. Lógin tryggjar nøkur grundleggjandi rættindi til tey fyribilssettu. Til dømis er tað ásett við lóg, at verður sami persónur settur í fyribilsstarv fleiri ferðir upp í saman, skal kunna vísast á, at talan er um objektivar grundir til tess.

Avtalan er ikki galdandi fyri Føroyar, og eingin líknandi avtala er gjørd, sum tryggjar fyribilssett í Føroyum.

Tað hevði tó verið gagnligt at fingið eitt kjak um, hvørt tað hevði verið gagnligt at sett í verk lóg, sum tryggjar rættin hjá tíðaravmarkaðsettum í Føroyum.

Krabbar

27.07.2017

Síðan 2008 hevur fólkaskúlin havt ta stóru gleði at fáa krabbar sendandi, tó ikki ókeypis sum ynskiligt hevði verið. Hesi árini eru 263 titlar komnir, og tað er ikki so lítið. Serliga gleðiligt hevur tað verið at fingið lesitilfar til teir yngstu flokkarnar. Bøkur, ið tey kunnu gleðast um, og sum tey kunnu hava heima við; bøkur, ið tey megna at lesa. Hetta kann gerast ein sera hugnalig løta saman við foreldrum.

Seinastu tíðina hevur sjóneykan verið sett á málmenning hjá børnum, serliga smáum børnum. Har hava krabbarnir ein sera týdingarmiklan leiklut. Tí er tað sera harmiligt, at teir krabbarnir, ið kanska eru týdningarmiklast, ikki eru teir, vit síggja so ofta. Hesi skjótt tíggju árini eru bert fjúrtan gulir krabbar komnir, hetta eru teir til fyrsta flokk. Eg veit, at nógv nýtt og eykatilfar er komið til súluna, men krabbarnir eru nakað fyri seg. Næmingarnir føla ikki, at teir eru partir av eini bókarøð, og tí kenna tað ikki sum skúlating, tá tað verður lisið í teimum. Henda kenslan er ein gáva, ið vit sum undirvísa í føroyskum mugu gera okkum dælt av. Vinnarin av handritakappingini hjá Námi er júst funnin, og tað var fyri tilfar til fyrsta flokk. Tilfar, ið stuðlar undir Súlutilfarið. Kanska hevði tað verið eitt hugskot at havt eina kapping at skriva handrit til gular krabbar. Trupulleikin við hesum liti er tann, at ikki ber til at týða bøkur, sum man ger við hinum litunum.

Eg ivist heldur onga løtu í, at fleiri lærarar eiga nógv tilfar, ið kann nýtast til krabbar. Tað manglar bert at verða eftirhugt av fólki, ið hava serligan kunnleika til tess.

Afturat arbeiðinum við at geva krabbar út, so er eisini ein rúgva at krabbauppgávum gjørdar. Hesar uppgávur hava broytt skap og innihald av og á, men tað hevur altíð verið meiningin, at hesar uppgávur skulu stuðla lesingini av krabbunum. Nú tá krabbarnir eru við at runda sín fyrsta runda føðingardag er tíðin nokk komin, at krabbauppgávurnar enn einaferð fara at skifta skap/snið.

Spennandi verður at síggja, hvussu framtíðin verður hjá hesum sterka miðli í fólkaskúlanum. Eg vil enntá siga, at krabbarnir eru ein av súlunum í lesingini hjá næmingunum. Vit høvdu verið so nógv fátækari uttan hesar.

Eg fari at ynskja krabbunum hjartaliga til lukku við komandi runda degnum, við ynski um nógvar góðar útgávur afturat, serliga av gula slagnum.